De Belgische staat belast vaak banken met de inhouding en betaling van belastingen alsook met de bescherming van zijn financiële interesten. Successierechten vormen hier geen uitzondering op, want de Belgische staat verwacht van banken dat ze een proactieve rol spelen in de nalatenschap, door de bankrekeningen van de overledene of van de langstlevende echtgenoot te blokkeren. Deze blokkering zorgt wel vaker voor frustratie bij de erfgenamen, die hier zonder voorafgaande kennisgeving mee geconfronteerd worden. Laten we hier even de situatie schetsen om deze beter te begrijpen.
Waar heeft men het over ?
Bij het overlijden van een burger worden banken wettelijk verplicht om zijn bankrekening en/of deze van zijn langstlevende echtgenoot te blokkeren. Die garandeert de volgende twee zaken :
- De wettelijke erfgenamen worden verdedigd, door te vermijden dat één van hen de bankrekeningen van de overledene leegmaakt, ten nadele van de andere erfgenamen; en
- De belangen van de Schatkist worden verdedigd, door een correcte heffing van de successierechten en andere fiscale en sociale schulden te garanderen.
De bank wordt verwacht om deze blokkering te blijven volhouden tot dat ze al de nodige informatie heeft ontvangen die door de wet wordt opgelegd. Dit betreft zowel zichtrekeningen als spaarrekeningen en effectenrekeningen (alsook kluizen). Vaak kan dit wel verrassen, omdat een bank niet alleen rekeningen blokkeert bij het overlijden van één van haar klanten, maar ook bij het overlijden van hun echtgenoot. Behoudens speciale regimes in het huwelijkscontract, echtgenoten elk voor hun helft eigenaar zijn van de activa van het koppel, met inbegrip van de eigen rekeningen van de langstlevende echtgenoot.
Welke rekeningen worden concreet geblokeerd door de bank ?
In de praktijk zullen de volgende rekeningen door de bank geblokkeerd worden van zodra ze op de hoogte komt van het overlijden van één van haar klanten of van de echtgenoot ervan :
– De eigen rekeningen van de overleden klant;
– De gezamenlijke rekeningen van de overleden klant en zijn echtgenoot of wettelijke/feitelijke samenwoner;
– De eigen rekeningen van de echtgenoot;
– De gezamenlijke rekeningen van de overleden klant met een derde;
– De gezamenlijke rekeningen van de echtgenoot en een derde;
– De gezamenlijke rekeningen van de overleden klant met zijn echtgenoot en een derde.
Wat houdt deze blokkering feitelijk in voor de (gezamenlijke) rekeninghouder ?
Hij zal geen geld meer mogen afhalen of naar een andere rekening transfereren.
De wet laat de bank echter toe om aan de langstlevende echtgenoot of de wettelijke/feitelijke samenwoner een bedrag ter beschikking te stellen, die de helft van de saldi op de bankrekeningen of een bedrag van 5.000 euro (andere banken inbegrepen) niet overschrijdt. Zonder in detail te gaan moet er opgepast worden voor de nadelige gevolgen voor de erfgenaam, bij het overschrijden van deze limieten.
Is dit alles ?
Neen, de wet voorziet nog verder dan de bank de nodige gelden kan vrijgeven om een aantal zeer specifieke kosten te dekken. Dit zijn, bijvoorbeeld, begrafeniskosten of “kosten van laatste ziekte”. Op basis van een factuur zal de bank de bedragen betalen.
Verder laat de fiscale administratie nog toe om een aantal kosten gelinkt met de laatste woonplaats van de overledene te betalen, zoals bijvoorbeeld de waterrekening, elektriciteit, stookolie, aardgas, enz, mits bepaalde grenzen.
Hoe worden de rekeningen gedeblokkeerd ?
Om de rekeningen te kunnen deblokkeren dient de bank één van de volgende twee documenten, door de wet opgelegd, te ontvangen :
- Een attest van erfopvolging opgesteld door de team Rechtszekerheid van de fiscale administratie;
- Een attest of akte van erfopvolging opgesteld door een notaris.
Verder zal de notaris als enige bevoegd zijn om een attest of akte van erfopvolging op te stellen in de volgende gevallen :
- Er is een testament;
- Sommige erfgenamen zijn onbekwaam, meestal omdat het kinderen zijn;
- In geval van contractuele regelingen zoals een huwelijkscontract of een erfovereenkomst.
Deze documenten dienen ter beschikking te worden gesteld van de bank, door de personen die de bankrekeningen wensen te deblokkeren.
Dit biedt nogmaals een mogelijkheid aan de fiscale administratie om na te kijken of de overledene, de langstlevende echtgenoot of één van hun erfgenamen nog openstaande fiscale of sociale schulden hebben. De bank zal enkel de bankrekeningen mogen deblokkeren indien ze de bevestiging krijgt in het attest of akte van erfopvolging dat :
- Er geen uitstaande fiscale of sociale schulden zijn; of
- Dat de uitstaande fiscale of sociale schulden betaald zullen worden door middel van de gelden op de geblokkeerde rekeningen of door andere gelden.
Slechts op dit moment zal de bank de bankrekeningen wettelijk mogen deblokkeren. Indien een bank betalingen of afhalingen vroeger zou toelaten bovenop de toegelaten bedragen, zou zij zelf kunnen worden gedwongen tot de betaling van deze openstaande fiscale of sociale schulden.
Is de bank hiermee af ?
Neen, de bank wordt ook gedwongen om aan de fiscale administratie een gedetailleerde lijst te bezorgen, met een overzicht van alle tegoeden die aan de erfgenamen zullen komen. Deze lijst maakt het mogelijk voor de fiscale administratie om de aangifte successierechten na te kijken. De eigen verantwoordelijkheid van de bank zou op het spel staan indien zij zelf betalingen zou toelaten bovenop de toegelaten bedragen zonder dat ze aan deze voorwaarden heeft voldaan.
Een aantal specifieke gevallen
Bent u getrouwd onder het regime van de scheiding van goederen ? Dan kan u uw eigen bankrekeningen deblokkeren door een kopie van uw huwelijkscontract of een brief van uw notaris door te sturen.
Erfgenamen die buiten het Europees Economische Ruimte wonen zullen een waarborg moeten voorzien, voordat zij de successierechten kunnen betalen.
Om verder te gaan
Deblokkeren bankrekeningen | FOD Financiën (belgium.be)
Deblokkeren van bankrekeningen bij overlijden | FOD Financiën (belgium.be)
De blokkering van rekeningen | Erven – Notaris.be
Download ons instructieformulier erfopvolging op de volgende link : https://cdn.medirect.com/docs/default-source/support-documents/medirect-instructie-formulier-erfopvolging.pdf?sfvrsn=8f501a5c_12